ΜΙΑ ΣΥΝΤΟΜΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΑΤ

από το περιοδικό «Περίπλους»

τεύχος 76 , σελ. 44, έκδοση του Ναυτικού 

Μουσείου Ελλάδος, ΙΟΥΛ-ΣΕΠ 2011.

 
Στην κλασσική Ελλάδα, πριν 2.500 χρόνια, η Πολιτεία είχε προβλέψει «τους πηρωθέντας εν πολέμω δημοσία τρέφεσθαι».

Από τότε πολλοί αιώνες κύλησαν. Η Ελλάδα πέρασε «δια πυρός και σιδήρου» φτάνοντας, με τραύματα, στα μετεπαναστατικά του 1821 χρόνια. Και τότε νέος αγώνας αρχίζει: πάνω στα ερείπια σιγά-σιγά κτίζεται η νεώτερη Ελλάδα. Ανάμεσα στα άλλα, και πρωτίστως, υπάρχει ανάγκη θεσμοθέτησης των λειτουργιών του κράτους, αλλά και της κινητοποίησης της, όποιας, παραγωγικής δύναμης για τη δημιουργία Εθνικού και ιδιωτικού εισοδήματος. Σοβαρότατο ρόλο στην αναπτυσσόμενη οικονομία είχε η ναυτιλία. Πολλές φορές έχει τονισθεί στον «ΠΕΡΙΠΛΟΥ» η συμβολή της ναυτιλίας στην ιστορική πορεία των Ελλήνων.

Αμέτρητες οι ψυχές που χάθηκαν στα κύματα, είτε ως πληρώματα πολεμικών πλοίων, είτε ως πληρώματα εμπορικών, στερώντας από τις οικογένειές τους (σύζυγο, παιδιά, υπερήλικες γονείς) τα προς το ζην. Αμέτρητα τα σακατεμένα, από τις κακουχίες της μάνας-θάλασσας, κορμιά που άραξαν στη στεριά ανήμπορα να εργασθούν και να σιτισθούν οι ίδιοι και οι οικογένειές τους.

Σχετικά γρήγορα οι Έλληνες συνειδητοποίησαν το μέγεθος του προβλήματος. Έπρεπε να φροντισθούν οι «πηρωθέντες» ναυτικοί.

Οι Σπετσιώτες βάζουν τα θεμέλια του «Ναυτικού Απομαχικού Ταμείου». Σε μια «κάσα» (έτσι ακόμα και τώρα μερικοί αποκαλούν τα χρηματοκιβώτια), την οποία διαχειρίζοταν η Δημογεροντία, φυλάσσονταν τα χρήματα που προέκυπταν από το 5% των κερδών των πλοίων, τα οποία εκτελούσαν μεταφορές στο εξωτερικό. Από αυτό το 5% άρχισαν να καταβάλλονται βοηθήματα στις οικογένειες των χαμένων, αλλά και στους ανέργους και ανήμπορους ναυτικούς. Βέβαια, για να μην ξεχνιόμαστε, πολλά ακούστηκαν για τη διαχείριση της «κάσας».

Την 22α Απριλίου του 1821 η Εφορία των Σπετσών, ορίζει ότι «Η διανομή των θαλασσίων λειών θέλει γίνεται ως ακολούθως: Το εν τρίτον τούτων θέλει μερίζεται εις τα δια- μαχόμενα πλοία. Το έτερον εν τρίτον εις τους ναύτας και το διαμένον εν τρίτον θέλει αποταμιεύεται εις το Κοινόν Ταμείον». Την απόφαση υιοθέτησαν η Ύδρα και τα Ψαρά.

Υπάρχει διχογνωμία, λόγω έλλειψης στοιχείων, για το αν η απόφαση κυρώθηκε και από τη Συνέλευση της Επιδαύρου, όπως θα έπρεπε. Έτσι άνοιξε ο δρόμος για τη μακρά και φουρτουνιασμένη πορεία του Ν.Α.Τ.

Ακολούθησε σχετικό ψήφισμα της Συνέλευσης της Τροιζήνας, η οποία θέτει πιο συγκεκριμένο πλαίσιο για την προστασία των ναυτικών. Ακολούθως ο Κυβερνήτης Ιωάννης Καποδίστριας και ο Βασιλιάς Όθων, με αλλεπάλληλες ρυθμίσεις, φροντίζουν τα της ναυτιλίας και, βέβαια, τα της κοινωνικής προστασίας των ναυτικών. Στο σημείο αυτό να επισημάνουμε ότι όταν οι σχετικές διατάξεις αναφέρουν τη λέξη «ναυτικός», δεν εννοούν μόνο τους της εμπορικής ναυτιλίας, αλλά και τους άνδρες του πολεμικού ναυτικού.

Το 1836 ο Γραμματέας της Επικράτειας επί των Ναυτικών (υπουργός) Α. Κριεζής κάνει ένα ακόμα βήμα. Εκδίδει Διάταγμα « Περί Αστυνομίας της Εμπορικής Ναυτιλίας», με το οποίο, πέραν των άλλων, προβλέπει την ενίσχυση του «Ταμείου Απομαχικού» με το αντίτιμο για την έκδοση των ναυτικών διπλωμάτων και με τα ποσά που προέκυπταν από διάφορες ναυτιλιακές παραβάσεις. Περαιτέρω προτείνει «Διευθυντήριο» συγκροτούμενο από τους

α) Πλοίαρχο Α’ τάξεως Σαχτούρη,

β) Πλοίαρχο Β’ τάξεως Αποστόλη και

γ) Πλοίαρχο Γ’ τάξεως Μυριαλή και το οποίο

αποκαλεί «Επιτροπή του Ναυτικού Απομαχικού Ταμείου» ως υπεύθυνο για την παραλαβή των χρημάτων και την απόθεσή τους «εις κιβώτιον με τριπλά κλειδία κατά τας λεπτομερείς οδηγίας…» Το «κιβώτιον με τριπλά κλειδία» φυλασσόταν στον Βασιλικό Ναύσταθμο Πόρου. Λίγες ημέρες μετά τον ορισμό της «Επιτροπής» ο Κριεζής με επιστολή του στον Όθωνα προκαλεί την διεύρυνσή της:

«…Διά γραμματέα της Επιτροπής προτείνω τον εις τα γραφεία του Διευθυντηρίου εργαζόμενον σημαιοφόρον Ζωχιό, έχοντα ικανότητα. Ως επιμίσθιον νομίζω καλόν να δίδεται προς αυτόν και ποσόν εκ δρχ. 50...».

Προσωπογραφία Γεράσιμου Ζωχιού, 1872

Με την επιστολή αυτή αρχίζει η μακρόχρονη σχέση του Γεράσιμου Ζωχιού με το Ν.Α.Τ. και το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος, του οποίου υπήρξε ο εμπνευστής. Αξίζει ιδιαίτερης αναφοράς το πρόσωπο του Ζωχιού.

Ο Γεράσιμος Ζωχιός ήλθε στον κόσμο την 31η Αυγούστου 1811 στο ημιορεινό χωριουδάκι Άγιοι Δέκα της Κέρκυρας. Ως μαθητής της Ιονίου Ακαδημίας διδάχθηκε μαθηματικά και φιλολογία από τους φημισμένους στην εποχή τους Καστρινό και Ασώπιο. Το 1828 έφυγε από τη Κέρκυρα και πήγε στην ελεύθερη Ελλάδα. Σύντομα διορίζεται από τον Καποδίστρια ως καθηγητής μαθηματικών στο ορφανοτροφείο της Αίγινας (μετέπειτα φυλακές). Εγγράφεται στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και αργότερα, για να συμπληρώσει τη μόρφωσή του, μεταβαίνει στο Παρίσι. Την 10η Απριλίου 1836 κατατάσσεται στο Βασιλικό Ναυτικό και ονομάζεται σημαιοφόρος. Πρέπει να διακρίθηκε αμέσως για τις ικανότητές του, γιατί, όπως γράφω παραπάνω, σε λίγους, από την κατάταξή του, μήνες προτάθηκε ως Γραμματέας της «Επιτροπής του Ναυτικού Απομαχικού Ταμείου» του οποίου αργότερα διετέλεσε Πρόεδρος, θέση την οποία κατείχε, με μικρά διαλείμματα, μέχρι το 1871, αφήνοντας ανεξίτηλο το θετικό στίγμα του μέχρι σήμερα. Αποστρατεύτηκε, με αίτησή του, το 1874 με τον βαθμό του Πλοιάρχου.

Ήταν παντρεμένος και πατέρας δύο αγοριών (ο ένας ήταν ιατρός και ο άλλος αρχιτέκτονας) και ενός κοριτσιού. Μετά την ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα πολιτεύτηκε στην Κέρκυρα και εξελέγη βουλευτής σε τρεις βουλευτικές περιόδους. Διετέλεσε δε Υπουργός Ναυτικών στις κυβερνήσεις Επαμεινώνδα Δεληγιώργη. Μεταξύ των άλλων συνέγραψε «Οι βιβλίου και νου δεόμενοι καθηγηταί» και «Το μωρόν άλας» (και τα δύο εκδόθηκαν το 1857 στην Αθήνα από το τυπογραφείο του Χ. Νικολαΐδου Φιλαδελφέως). Πέθανε το 1881. Η κόρη του Ναυσικά, μετά τον θάνατό του, υπέβαλλε, χωρίς αποτέλεσμα, αιτήσεις για οικονομική της ενίσχυση, προκειμένου να αντιμετωπίσει την ένδειά της. Δείγμα αυτό της τιμιότητας του πατέρα της.

Η προσωπικότητα του Γεράσιμου Ζωχιού προσδιορίζεται από τη γνώση της ιστορίας και των αρχαίων συγγραφέων, την τιμιότητα, την επιμονή στους στόχους και την αψύτητα, όταν ένοιωθε να προσβάλλονται τα πιστεύω του. Το τελευταίο του χαρακτηριστικό τον οδήγησε πολλάκις σε συγκρούσεις με τους προϊσταμένους του.

Πίνακας με τη μορφή του κοσμεί την αίθουσα του Δ.Σ. του Ν.Α.Τ. και προτομές του έχουν τοποθετηθεί στον πρώτο όροφο του Ν.Α.Τ., στο Γαλαξίδι και στη γενέτειρά του. Επί μια εικοσιπενταετία συσσωρεύονται χρήματα στο ταμείο του υπό σύσταση Ν.Α.Τ. χωρίς, για διάφορους λόγους, να έχουν νομοθετηθεί τα πρέποντα για την έναρξη της κοινωνικής του προσφοράς. Όταν ήλθε το πλήρωμα του χρόνου το Ν.Α.Τ. πήρε την πρώτη του νομική μορφή το 1861, επί Όθωνα, με τον ΧΛΘ Νόμο, ο οποίος φέρει την υπογραφή της αντιβασίλισσας Αμαλίας, αποτελέσας τον πρώτο ασφαλιστικό οργανισμό της Ελλάδας και τον δεύτερο ναυτικό ασφαλιστικό οργανισμό στον κόσμο μετά τον αντίστοιχο Γαλλικό "CAISSE DES INVALIDES DE LA MARINE", που ιδρύθηκε τη δεκαετία του 1660 επί Λουδοβίκου ΙΔ' .

Από τότε μέχρι τις ημέρες μας, με σωρεία Νομοθετικών παρεμβάσεων, μερικές φορές αστόχων, το Ν.Α.Τ. προσφέρει τις υπηρεσίες του στους Έλληνες Ναυτικούς, όχι μόνο ως φορέας απονομής συντάξεων, κυρίων και επικουρικών, και βοηθημάτων, αλλά και μέσω του «ΟΙΚΟΥ ΝΑΥΤΟΥ», ο οποίος αποτελεί αυτόνομο Ν.Π.Δ.Δ. και φροντίζει την υγεία των εν ενεργεία και εν συντάξει ναυτικών. Στο ίδιο κτίριο συστεγάζονται τα Ταμεία Προνοίας Αξιωματικών και Κατωτέρων Πληρωμάτων των οποίων σκοπός είναι η απονομή εφ’ άπαξ

παροχών.

Πρώτη πράξη του ΝΑΤ.
Απονομή σύνταξης σε χήρα ναυτικού.
1869

Η εγκατάσταση στο σημερινό μεγαλόπρεπο κτίριο, επί της οδού Εθνικής Αντιστάσεως 1 του Πειραιά, έγινε τον Αύγουστο του 1954, σε μέρος του κτιρίου το οποίο αγοράσθηκε από την «Εθνική Τράπεζα» αντί 10.251.548 δραχμών. Προηγουμένως είχε στεγαστεί σε διάφορα κτίρια των Αθηνών, μεταξύ των οποίων και στο Υπουργείο Ναυτικών.

Δυστυχώς η οικονομική κατάσταση του Ναυτικού Απομαχικού Ταμείου τις τελευταίες δεκαετίες δεν βαίνει προς το καλύτερο.

Και σε αυτή τη μη καλή πορεία συνετέλεσαν πολλοί παράγοντες, που δεν άπτονται αυτής της σύντομης ιστορικής αναφοράς.

Η διοικητική του αυτοτέλεια καταργείται από 1-1-2013, αφού με πρόσφατη διάταξη εντάσσεται στο Ι.Κ.Α. Με αυτό τον τρόπο τελειώνει η ιστορική του πορεία.

Κλείνοντας θέλω να ευχαριστήσω το Ν.Α.Τ. διότι επί τριάντα τρία και μισό χρόνια μου έδωσε την ευκαιρία να προσφέρω, ως υπάλληλος, μαζί με τους συναδέλφους μου ό,τι καλύτερο μπορούσα, αντικρίζοντας τους ακάματους και ταλαιπωρημένους ναυτικούς μας ως στυλοβάτες της Εμπορικής μας Ναυτιλίας, οι οποίοι μαζί με τους εφοπλιστές δημιούργησαν το μεγάλο παγκόσμιο ναυτιλιακό θαύμα.